ހަ އުޞޫލު

އެންމެ ބޮޑެތި ޢަޖާއިބުތަކުގެ ތެރޭގައި، އަދި المَلِكُ الغَلَّابُ ގެ ކުޅަދުން­ވަންތަ­ކަމަށް ދަލީލު ކޮށްދޭ އެންމެ ބޮޑެތި އާޔަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހަ އުޞޫލެއް ވެއެވެ. ހީކުރާ މިހުންގެ ހީތަކުގެ މައްޗަށް، ޢާންމު މީސް­ތަކުންނަށް ސާފު­ކޮށް ބަޔާން ވާނޭހޭން الله تعالى ވަނީ މި އުޞޫލުތައް ބަޔާން ކޮށް­ދެއްވާފައެވެ. ދެން މީގެ ފަހުގައި ދުނިޔޭގެ ވިސް­ނުން­ތޫނު މީހުންނާއި، އާދަމުގެ ދަރީންގެ ތެރޭވީ ބުއްދިވެރީންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް މި އުޞޫލުތައް އޮޅި، އޭގައި ކުށްހެދިއެވެ. މަދު ބައެއްގެ ތެރެއިން ވެސް މަދު ބަޔަކު މެނުވީއެވެ.

ފުރަތަމަ އަޞްލު

އެއީ ﷲއަށް އެއްވެސް ބައި­ވެރިއަކު ލުމެއްނެތި ހަމައެކަނި ﷲއަށް ދީން ޚާލިޞް ކުރުމެވެ. އަދި މިކަމުގެ އިދިކޮޅު ކަމުގައިވާ ﷲއަށް ޝިރުކު ކުރުން ބަޔާން ކުރުމެވެ. އަދި ޤުރުއާނުގެ ބޮޑު ބައެއް، އެންމެ ހިތްގައު މީހާއަށް ދާންދެން އެންމެހައި މީސް­ތަކުންނަށް ވެސް ދޭހަވާނޭހެން، އެކިއެކި ގޮތްގޮތުން، މި އަޞްލު ބަޔާން ކޮށްދިނުމަށް އައިސްފައި ވުމެވެ. ދެން މިއަށްފަހުގައި އުންމަތުގެ ގިނަ ބައަކަށް ވެދިޔަ ކަމެއް ވެދިޔުމަށްފަހުގައި، (އަޅު­ކަމުގައި اﷲ تعالىއަށް) އިޚްލާޞް­ތެރިވުމަކީ، ހެޔޮލަފާ ޞާލިޙުންނަށް ކުޑައިމީސް­ކޮށް އެބައި­މީހުންގެ ޙައްޤުތައް ދިނުމުގައި އުނިކުރުން ކަމުގައި ޝައިޠާނާ މީސް­ތަކުންނަށް ދައްކައިދީފިއެވެ. އަދި ﷲއަށް ޝަރީކު ކުރުމަކީ ޞާލިޙުންނަށް ލޯބި­ކޮށް އެބޭ­ކަލުންނަށް ތަބާ­ވުން ކަމުގައި ދައްކައިދީފިއެވެ.

ދެވަނަ އަޞްލު

اﷲ تعالى ވަނީ ދީނުގައި އެއްބައިވެ­ގަތުމަށް އަމުރު­ކުރައްވާފައެވެ. އަދި ދީނުގައި ބައިބައިވެދިޔުން ނަހީ­ކުރައްވާފައެވެ. ފަހެ اﷲ تعالى ވަނީ، ޢާންމުންގެ މީހުންނަށް ދޭހަވާ ފަދަ، އަދި ސާފު­ކޮށް އެނގި ފުދޭނޭ ފަދަ ބާޔާނަކުން، މި ކަން ބަޔާން ކޮށް­ދެއްވާފައެވެ. އަދި އަހަރެމެންގެ ކުރީގައި ޚިލާފުވެ ބައިބައިވެ އެ ކަމުގައި ހަލާކުވެދިޔަ މީހުން ފަދައިން ވުން އަހަރެމެންގެ މައްޗަށް ނަހީ­ކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ މުސްލިމުންނަށް އެއްބައިވެ­ގަތުމަށް އަމުރު­ކުރައްވާ­ކަމާއި ބައިބައިވެގަތުން ނަހީ­ކުރައްވާކަން ޛިކުރު­ކުރެއްވިއެވެ. އަދި މިކަން އިތުރަށް ފާޅުވެ ސާފު­ވެގެންދަނީ ސުންނަތުގައި މިކަމާމެދު އައިސްފައިވާ ޢަޖާއިބުވާހައި ގިނަ ދަލީލު­ތަކުންނެވެ.

ދެން މީގެ ފަހުގައި ކަންތައް ވީގޮތަކީ: ދީނުގައި ޢިލްމާއި ފިޤުހު­ވެރި­ކަމަކީ އެއީ ދީނުގެ އަޞްލު­ތަކާއި ފަރުޢު­ތަކުގައި ބައިބައިވެގަތުން­ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ. އަދި ދީނުގައި އެއްބައިވެ­ގަތުމަކީ މޮޔައަކު ނޫނީ މަގުފުރެދި ދީންގެއްލިފައިހުރި ޒިންދީޤަކު ނޫނީ ނުބުނާ ބަހަކަށް ވެއްޖެއެވެ.

ތިންވަނަ އަޞްލު

އަހަރެމެންގެ މައްޗަށް އިސް­ވެފައިވާ ވެރީންގެ ބަސްއަހައި ކިޔަމަންވުމަކީ މި އެއްބައި­ވަންތަކަން ފުރިހަމަވުމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. އެ ވެރިޔާއަކީ ޙަބަޝީ އަޅަކު­ކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. اﷲ تعالى ވަނީ ބަޔާނުގެ އެކިއެކި ވައްތަރު­ތަކުން، ސާފުވެ އެނގި ފުދޭހައި ވަރަށް، ޝަރުޢީ ގޮތުންނާއި (ކައުނުގައި ލައްވައި މިންވަރު­ކުރައްވާފައިވާ) ޤަދަރުގައި މިކަން ބަޔާން­ކޮށް­ދެއްވާފައެވެ. ދެން ވެގެން ދިޔަގޮތަކީ، ދަންނަ­ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ ގިނަބަޔަކު ނުދަންނަ ކަމަކަށް މި އަޞްލު ވެގެން ދިޔުމެވެ. މިހެން މިކަން އޮއްވައި މިއަށް އަދި ޢަމަލު­ކުރެވޭނީ ފަހެ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟

ހަތަރުވަނަ އަޞްލު

ޢިލްމާއި ޢިލްމުވެރީން ބަޔާން ކޮށްދިނުމެވެ. އަދި ފިޤުހާއި ފިޤުހުވެރީން ބަޔާން­ކޮށްދިނުމެވެ. އަދި ޢިލްމު­ވެރި ފިޤުހުވެރީންނާ (ބޭރުފުށުން) ވައްތަރު­ވެގެން ތިބޭ، އެކަމަކު އެބޭ­ކަލުންގެ ތެރެއިން ނުވާ މީހުން ބަޔާން­ކޮށްދިނުމެވެ. اﷲ تعالى ވަނީ ބަޤަރާ ސޫރަތުގެ ކުރީކޮޅުގައި މިއަޞްލު ބަޔާން­ކޮށް­ދެއްވާފައެވެ. އެއީ ﴿‌يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَوۡفُواْ بِعَهۡدِيٓ أُوفِ بِعَهۡدِكُمۡ…﴾ މި އާޔަތުން ފެށިގެން ﴿يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَنِّي فَضَّلۡتُكُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ﴾ މި އާޔަތާ ހަމައަށެވެ.¹

އަދި މިކަން އިތުރަށް ފާޅުވެ ސާފު­ވެގެން ދަނީ، ސުންނަތުގައި، އެންމެ ތަންދޮރުނުދަންނަ ވިސްނުންކޮށި މީހާއަށް ވެސް ސާފުވާނޭ ފަދައިން ޞަރީހަ­ކޮށް ބަޔާންވެ ވާރިދު­ވެގެން އައިސްފައިވާ ދަލީލު­ތަކުންނެވެ. ދެން (މި ހުރިހައި ކަމަކަށް ފަހުގައި ވެސް) މީސް­ތަކުންނަށް އެންމެ ބީރައްޓެހި ކަމަކަށް މިކަން ވެއްޖެއެވެ. އަދި ޢިލްމާއި ފިޤުހަކީ އެއީ ބިދުޢައާއި މަގުފުރެދުންތައް ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ. އަދި އެ މީހުންގެ މެދުގައިވާ އެންމެ ހެޔޮ އެއްޗަކީ ބާޠިލުން ޙައްޤު އޮޅުވާލުން­ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ. އަދި ﷲ تعالى ޚަލްޤު­ތަކުންގެ މައްޗަށް ފަރުޟުކުރައްވައި، މަދަޙަބަސް­ފުޅު ވަޙީ­ކުރައްވާފައިވާ (ޝަރުޢީ) ޢިލްމަކީ އެއީ މޮޔައަކު ނޫނީ ޒިންދީޤަކު މެނުވީ އެއާމެދު ވާހަކަ ނުދައްކާ އެއްޗެއް ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ. އަދި އެ ޢިލްމާމެދު އިންކާރު­ކޮށް އެއަށް ޢަދާވާތް­ތެރިވެ އެ ޢިލްމާމެދު އިންޛާރުދީ އެކަން ނަހީ­ކުރުމަށް ފޮތް ލިޔެ ހަދާ މީހާއަކީ އެއީ ފިޤުހު­ވެރި ޢިލްމު­ވެރިޔާއަށް ވެއްޖެއެވެ.

ފަސްވަނަ އަޞްލު

ﷲ سبحانه ގެ ވަލީވެރީން ބަޔާން­ކުރެއް­ވުމެވެ. އަދި ޙަޤީޤީ ވަލީވެރީންނާއި، اﷲ تعالىގެ ޢަދުއް­ވުންގެ ތެރެއިން އެ ވަލީވެރީންނާ ވައްތަރުވެގަނެގެން އުޅޭ މުނާފިޤުންނާއި ފާޖިރުންގެ ތަފާތު ބަޔާން­ކުރެއް­ވުމެވެ.

މިކަމަށް އާލު ޢިމްރާން ސޫރަތުގެ އާޔަތެއްފުދޭނެއެވެ. އެއީ اﷲ تعالىގެ މި ބަސް­ފުޅެވެ: ﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ﴾ މާނައީ: ”ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައި­މީހުން، ﷲ އަށް ލޯބިވާ­ކަމުގައި ވަނީ­ނަމަ، ފަހެ، ތިޔަބައި­މީހުން، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތަބާވާށެވެ! އޭރުން، ﷲ، ތިޔަބައި­މީހުންދެކެ ލޯބިވެ­ވޮޑިގެންވާނެތެވެ.“

އަދި މާއިދާ ސޫރަތުގެ އާޔަތެކެވެ: އެއީ اﷲ تعالىގެ މި ބަސް­ފުޅެވެ: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَن يَرۡتَدَّ مِنكُمۡ عَن دِينِهِۦ فَسَوۡفَ يَأۡتِي ٱللَّهُ بِقَوۡمٖ يُحِبُّهُمۡ وَيُحِبُّونَهُۥٓ﴾ މާނައީ: ”އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސް­ތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައި­މީހުންގެ ތެރެއިން އެމީހެއްގެ ދީން ދޫކޮށް މުރުތައްދުވާ މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، (އެއުރެންގެ ބަދަލުގައި) އެ ބަޔަކަށް އެކަލާނގެ ލޯބިވެ­ވޮޑިގެންވާ، އަދި އެބަޔަކު އެކަލާނގެދެކެ ލޯބިވާ ބަޔަކު ﷲ ގެންނަވާނެތެވެ.“

އަދި ޔޫނުސު ސޫރަތުގެ އާޔަތެކެވެ: އެއީ اﷲ تعالىގެ މި ބަސް­ފުޅެވެ: ﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ﴾ މާނައީ: ”ދަންނާށެވެ! ހަމަ­ކަށަވަރުން، ﷲގެ ވަލިއްޔުންގެ މައްޗަކަށް އެއްވެސް ބިރެއްނެތެވެ. އަދި އެއުރެންނީ ހިތާމަ ކުރާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި ވެސް ނުމެވޭމެއެވެ.“

ދެން ކަންތައް ވެގެން ދިޔަ ގޮތީ: ވަލީ­ވެރިޔާ ރަސޫލުންނަށް ތަބާ­ވުން ދޫކޮށް­ލަން ޖެހޭ­ކަމަށް ޢިލްމަށް ދަޢުވާކުރާ އަދި ތިމާމެންނަކީ ޚަލްޤު­ތަކުންނަށް މަގުދައްކައިދޭ، ޝަރީޢަތް ޙިމާޔަތް ކުރާ ބަޔަކު­ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ މީހުން، ބުނަން ފެށީއެވެ. އެ ރަސޫލުންނާއި ނަބީބޭ­ކަލުންނަށް ތަބާވެއްޖެ­ނަމަ އެމީހުންގެ ގާތުގަ ވަލީ­ވެރިއަކަށް ނުވެއެވެ. އަދި ޖިހާދުކުރުން ދޫކޮށް­ލަން ޖެހޭ­ކަމަށް ބުނެއެވެ. ޖިހާދު­ކޮށްފިމީހާ އެމީހުންގެ ގާތުގަ ވަލީ­ވެރިއަކަށް ނުވެއެވެ. އަދި އީމާން­ތެރި­ކަމާއި ތަޤުވާ­ވެރިކަން ދޫކޮށް­ލަންޖެހޭ­ކަމަށް ބުނެއެވެ. އީމާން­ތެރި­ކަމާއި ތަޤުވާ­ވެރި­ކަމުގައި ޢަހުދުވެ ދެމިހުރެއްޖެ މީހާ އެމީހުންގެ ގާތުގަ ވަލީ­ވެރިއަކަށް ނުވެއެވެ.

އޭ އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ! އިބައިލާހުގެ ފާފަފުއްސެވުމާއި ޢާފިޔަތަށް އަޅަމެން އެދެމެވެ. އިބައިލާހީ ދުޢާތައް އަޑުއައްސަވާ އިލާހެވެ.

ހަވަނަ އަޞްލު

ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް ދޫކޮށް، ތަފާތު، ބައިބައިކުރަނިވި ރައުޔު­ތަކާއި ހަވާނަފްސަށް ތަބާވުމަށް ޝައިޠާނާ ހަދާފައިވާ ޝުބުހަޔަށް ރައްދު­ދިނުން.

އެއީ (އެ ޝުބުހައަކީ) ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް މުޠުލަޤު މުޖުތަހިދަކަށް މެނުވީ ނޭނގޭނޭ ކަމަށް ބުނުމެވެ. މި މުޖުތަހިދަކީ ވަކި ސިފަ­ތަކެއް ހުންނަންޖެހޭ މީހެކެވެ. އެއީ ފަހަރެއްގައި އަބޫ­ބަކުރުގެފާނާއި ޢުމަރުގެފާނަށް ވެސް ފުރިހަމައަށް ލިބިގެން ނުވާފަދަ ސިފަ­ތަކެވެ. ތިމާއަށް މި ސިފަތައް ލިބިގެންނުވާ­ނަމަ (އެމީހުން ބުނާގޮތުގައި) އޭނާއަށް ފަރުޟުވެ ލާޒިމު­ވެގެން ވަނީ ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް ދޫކޮށް­ލުމެވެ. ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް ފަހުމްވުމުގެ އުދަގޫ­ކަމުން، އެއިން ހިދާޔަތް ހޯދަން އުޅެފި މީހާ މިވަނީ ދީންގެއްލިފައިވާ ޒިންދީޤަކަށް ނޫނީ މޮޔައަކަށެވެ.

ފަހެ ﷲގެ ހުސްޠާހިރު­ވަންތަ­ކަމާއެވެ. އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުލިބި­ވޮޑިގެން ވެއެވެ.

ޝަރުޢީ ގޮތުންނާއި ޤަދަރުގެ ގޮތުން އަދި އެކަލާނގެ، ޚަލްޤު ކުރެއްވުމުގައްޔާއި އަމުރު­ފުޅު ހިންގެވުމުގައި މި ލަޢުނަތް ލިބިގެންވާ ނުބައި ޝުބުހައަށް އެކި ގޮތްގޮތަށް ރައްދު ދެއްވުމުގައި އެކަލާނގެ ކިހައި ވަރަކަށް ބަޔާން­ކޮށް­ދެއްވާފައި ވޭ ހެއްޔެވެ! މިގޮތުން މިކަން ވަނީ ދީނުގަ ކޮންމެހެން ޟަރޫރީ ގޮތުން އެނގެން ޖެހޭ ކަމަކަށް ވެފައެވެ. ނަމަވެސް މީސް­ތަކުންގެ ގިނަ ބަޔަކަށް ނޭނގެއެވެ!

﴿لَقَدۡ حَقَّ ٱلۡقَوۡلُ عَلَىٰٓ أَكۡثَرِهِمۡ فَهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ‮٧ إِنَّا جَعَلۡنَا فِيٓ أَعۡنَٰقِهِمۡ أَغۡلَٰلٗا فَهِيَ إِلَى ٱلۡأَذۡقَانِ فَهُم مُّقۡمَحُونَ ‮٨ وَجَعَلۡنَا مِنۢ بَيۡنِ أَيۡدِيهِمۡ سَدّٗا وَمِنۡ خَلۡفِهِمۡ سَدّٗا فَأَغۡشَيۡنَٰهُمۡ فَهُمۡ لَا يُبۡصِرُونَ ‮٩ وَسَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ ‮١٠ إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ ٱتَّبَعَ ٱلذِّكۡرَ وَخَشِيَ ٱلرَّحۡمَٰنَ بِٱلۡغَيۡبِۖ فَبَشِّرۡهُ بِمَغۡفِرَةٖ وَأَجۡرٖ كَرِيمٍ ‮١١﴾. [يس 7–11]

މާނައީ: ”ހަމަ­ކަށަވަރުން، އެއުރެން­ކުރެން ގިނަ މީހުންގެ މައްޗަށް ކޯފާގެ ބަސް­ފުޅު ޙައްޤުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ، އެއުރެން އީމާނެއް ނުވާނެތެވެ. ހަމަ­ކަށަވަރުން، ތިމަން­ރަސް­ކަލާނގެ އެއުރެންގެ ކަނދުރާ­ތަކުގައި ކަސްތަޅު­ތަކެއް ލެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެ ކަސްތަޅުތައް ދަތްދޮޅިތަކާ ހަމަޔަށް ހުންނަހުށްޓެވެ. ފަހެ، އެއުރެން ވަނީ ބޯތައް އުފުލިގެންނެވެ. އަދި ތިމަން­ރަސް­ކަލާނގެ އެއުރެންގެ ކުރިމަތިން ހުރަހަކާއި، އެއުރެންގެ ފުރަގަހުން ހުރަހެއް ލެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަން­ރަސް­ކަލާނގެ އެއުރެންގެ ލޯތަކުގައި ފަރުދާ­އެއް ލެއްވީމެވެ. ދެން އެއުރެންނަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް އިންޛާރު ކުރެއްވިޔަސް ނުވަތަ އެއުރެންނަށް ކަލޭގެފާނު އިންޛާރު ނުކުރެއްވިޔަސް، އެއުރެންނަށް ހަމަހަމަ­ވެގެންވެއެވެ. އެއުރެން އީމާނެއް ނުވާނެތެވެ. ކަލޭގެފާނު އިންޛާރު­ކުރައްވާކަން ކަށަވަރީ، ޤުރުއާނަށް ތަބާވެ، ޣައިބުގައި ރަޙްމާން­ވަންތަ ރަސް­ކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވާ މީހާއަށެވެ. ފަހެ، އެ މީހާއަށް ފާފަފުއްސެވުމާއި، ދީލަތި ދަރުމަ­އެއް ހުރި­ކަމުގެ އުފާ­ވެރި ޚަބަރު ކަލޭގެފާނު ދެއްވާށެވެ!“

آخره والحمد لله رب العالمين وصلى الله على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم تسليمًا كثيرًا إلى يوم الدين.