މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދިލް ވައްހާބް ބިން ސުލައިމާން އައްތަމީމީ އައްނަޖްދީ: މިއީ ޢަރަބި ޖަޒީރާގައި އުފެދުނު މިޒަމާނުގެ ދީނީ އިޞްލާޙީ ޙަރަކާތުގެ ޒަޢީމެވެ.
ޝައިޚް އުފަންވެވަޑައިގެން ބޮޑުފުޅުވީ ނަޖްދުކަރައިގެ ”ޢުޔައިނާ“ ގައެވެ. ޢިލްމު ހޯއްދެވުމަށްޓަކައި ޙިޖާޒަށް ދެފަހަރު ދަތުރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި މަދީނާގައި ދުވަސްކޮޅަކު މަޑުކުރައްވައި، އެރަށުގެ ބައެއް ބޮޑެތި ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުން ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ. މީގެއިތުރުން ޝާމަށް ޒިޔާރަތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި ބަޞްރާއަށް ވަޑައިގަތުމުން އެރަށުގެ އަހުލުވެރިންގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް އުނދަގޫތަކާ ކުރިމަތިވެވަޑައިގަތެވެ.
އެއަށްފަހު އެނބުރި ނަޖްދަށް ވަޑައިގެން ”ޙުރައިމިލާ“ ގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެއީ ޝައިޚްގެ ބައްޕަ، ޢުޔައިނާ ދޫކުރައްވައި ޙުރައިމިލާގެ ޤާޟީކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގަތުމުންނެވެ.
ދެން ސަލަފުއްޞާލިޙުންގެ މަންހަޖު ހިއްޕަވައިގެން ޢުޔައިނާއަށް ބަދަލުވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ގޮވާލެއްވީ ޚާލިޞް ތައުޙީދަށާއި، ބިދުޢަތައް ދޫކޮށްލުމަށާއި، އިސްލާމްދީނާ ގުޅުވައިގެން އުފައްދާފައިވާ ވަހުމްތަކާއި ޚުރާފާތްތައް މުލުން ލުއްސަވާލެއްވުމަށެވެ.
ޢުޔައިނާގެ އަމީރު ޢުޘްމާން ބިން ޙަމަދު ބިން މުޢައްމަރު، ޝައިޚުގެ ދަޢުވަތަށް ރުހިވަޑައިގެން ފުރަތަމަ ނަޞްރުދެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް ފަހުން އެކަން ދޫކޮށްލެއްވުމުން، ޝައިޚް ހިޖުރައިން 1157 ގައި (ނަޖްދުގެ) ”އައްދިރްޢިއްޔާ“ އަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެރަށުގެ އަމީރު މުޙައްމަދު ބިން ސުޢޫދު ޝައިޚަށް ކަމޭހިއްތަވައި މަރުޙަބާ ވިދާޅުވެ، ޝައިޚުގެ ދަޢުވަތު ޤަބޫލުކުރައްވައި ޙިމާޔަތް ދެއްވިއެވެ. އަދި އޭގެ ފަހުން އަމީރުގެ ދަރިކަލުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒް އަދި ސުޢޫދު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒް ވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ވާގިވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި އެބޭފުޅުން ޝައިޚުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ތިއްބަވައިގެން ހަނގުރާމަކުރެއްވިއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އެބޭފުޅުންގެ ވެރިކަމުގެ ދާއިރާ ފުޅާވެ، މުޅި އިރުމަތީ ޖަޒީރާގެ މައްޗަށް ވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި ޔަމަނުގެ ބޮޑު ބައެއްވެސް އެބޭފުޅުންގެ ދަށަށް ދިޔައެވެ.
އަދި މައްކާއާއި މަދީނާއާއި ޙިޖާޒުގެ ޤަބީލާތަކުގެ މައްޗަށް ވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.
އަދި އަލްމުޒައިރީބާ ހަމައަށް ފޯރައި، ޝާމުގެ ސަރަޙައްދާ ގާތްކުރެއްވިއެވެ.
ހިޖުރައިން 1143 (މީލާދީން 1730) ގައި ޝައިޚް ފާޅުކުރެއްވި ދަޢުވަތަކީ، މުޅި އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ ޒަމާނީ ހޭލުންތެރިކަމުގެ ފުރަތަމަ ހުޅުކޮޅު ކަމުގައި ވެގެންދިޔައެވެ. އިންޑިއާއާއި މިޞްރާއި ޢިރާޤާއި ޝާމް ފަދަ ޤައުމުތަކުގައި އިޞްލާޙަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅުންނަށް މި ދަޢުވަތުގެ އަސަރުކުރިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ބަޣްދާދުގެ އަލްއާލޫސީ އަލްކަބީރު، އަފްޣާނިސްތާނުގެ ޖަމާލުއްދީން އަލްއަފްޣާނީ، މިޞްރުގެ މުޙައްމަދު ޢަބްދޫ، ޝާމުގެ ޖަމާލުއްދީން އަލްޤާސިމީ، ޓިއުނީޝިއާގެ ޚައިރުއްދީން އައްތޫނިސީ، ބޯޕާލްގެ ޞިއްދީޤް ޙަސަން ޚާން، ކަލްކަތާގެ އަމީރު ޢަލީ ފަދަ ބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ. އަދި އެނޫން އެތައް ބަޔަކު މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައެވެ.
ޖަޒީރާގެ މެދުތެރޭގައި، ޝައިޚަށް ތަބާވެ ވާގިވެރިވި މީހުންނަށް ކިޔައިއުޅުނީ ”އަހުލުއްތައުޙީދު“ މިފަދައިންނެވެ. ނަމަވެސް އެބައިމީހުންގެ ޚަޞްމުން (ދެކޮޅު މީހުން) އެމީހުންނަށް ނަންދިނީ ”ވައްހާބީން“ ގެ ނަމުންނެވެ. މި ނަން ޔޫރަޕު މީހުންގެ މެދުގައި ފެތުރި އެމީހުންގެ ޒަމާނީ ރަދީފުތަކަށް ވަދެގެންދިޔައެވެ. އަދި ޝައިޚާ ދެކޮޅު ފަރާތްތަކުން، ޚާއްޞަކޮށް ޚިލާފަތުގެ ނަމުގައި ތިބި ތުރުކީން (ޢުޘްމާނީން) ހެދި ދޮގުތަކުގެ ސަބަބުން، މިއީ އިސްލާމްދީނުގައި އުފެދުނު އައު ”މަޒުހަބެއް“ ކަމުގައި ބައެއް މީހުންނަށް ކުށްހީކުރެވުނެވެ.
އަދި ޝައިޚުގެ ދަޢުވަތު ފެށުމަށްފަހު ޖަޒީރަތުލް ޢަރަބާ ބެހޭގޮތުން ލިޔެވުނު ލިޔުންތަކަކީ އެންމެ ދުވަސްވީ ލިޔުންތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އެއްޗިއްސެވެ.
އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީ ”އައްދިރްޢިއްޔާ“ ގައެވެ. މިއަދު އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅަށް ކިޔަނީ ”އާލުއްޝައިޚް“ އެވެ. އަދި އާލު ސުޢޫދުގެ ގާތުގައި އެބޭފުޅުންނަށް މަތިވެރި މަޤާމެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ގިނަ ފޮތްތަކަކީ ޗާޕުކުރެވިފައިވާ ރިސާލާތަކެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި:
- ކިތާބުއްތައުޙީދު
- ކަޝްފުއްޝުބުހާތު
- ތަފްސީރުލް ފާތިޙާ
- އުޞޫލުލް އީމާން
- ތަފްސީރު ޝަހާދަތި އަން ލާ އިލާހަ އިއްލަﷲ
- މަޢުރިފަތުލް ޢަބްދި ރައްބަހު ވަދީނަހު ވަނަބިއްޔަހު
- އަލްމަސާއިލް އައްލަތީ ޚާލަފަ ފީހާ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އަހުލަލް ޖާހިލިއްޔާ - މިއީ ސަތޭކައަށްވުރެ ގިނަ މައްސަލައެވެ
- ފަޟްލުލް އިސްލާމް
- ނަޞީޙަތުލް މުސްލިމީން
- މަޢުނަލް ކަލިމަތިއް ޠައްޔިބާ
- އަލްއަމްރު ބިލްމަޢުރޫފި ވައްނަހްޔު ޢަނިލް މުންކަރި
- މަޖްމޫޢަތު ޚުޠަބު
- މުފީދުލް މުސްތަފީދު
- ރިސާލަތުން ފީ އަންނައް ތަޤްލީދަ ޖާއިޒުލް ލާ ވާޖިބު
- ކިތާބުލް ކަބާއިރު
މިފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ގިނަ ފޮތްތަކަކީ ޗާޕުކޮށްގެން ގެންގުޅޭ ފޮތްތަކެވެ.
އަދި ”އިބްނު ޣައްނާމް“ ގެ ތާރީޚު ފޮތުގައި، ޝައިޚް ނަޖްދުގެ ރަށްތަކަށާއި އިސްލާމީ ޤައުމުތަކަށް ފޮނުއްވި ސިޓީތައް (ރިސާލާތައް) ހިމެނިފައިވެއެވެ.
ނަގާފައިވަނީ: އައްޒިރިކްލީގެ އަލްއަޢުލާމް އިން.