ދިހަވަނައަކީ ހިތްތައް ބައިބައިވުމުގެ މައްސަލައެވެ.
އެކަމުގެ ސަބަބަކީ ބުއްދި ނެތުންކަން ޙަޝްރު ސޫރަތުގައި ﷲ ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ﴿تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى﴾ [ޙަޝްރު 14]، ”އެއުރެންގެ ހިތްތައް ބައިބައިވެގެންވާ ޙާލު، ތިބާ ހީކުރަނީ، އެއުރެންނީ، އެންމެން އެކަތިގަނޑަކަށް ވެފައިވާ ބަޔެއް ކަމުގައެވެ.“ އެއަށްފަހު އެކަމުގެ ސަބަބު ބަޔާން ކުރެއްވިއެވެ. ﴿ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ﴾ ”އެއީ، އެއުރެންނީ، ނުވިސްނޭ ބަޔަކު ކަމުގައިވާ ކަމަށްޓަކައެވެ.“ [ޙަޝްރު 14]
ބުއްދީގެ ނިކަމެތިކަމަށް އޮތް ފަރުވާއަކީ ވަޙީގެ ނޫރަށް ތަބާވެ އެއިން ބުއްދިއަށް އަލިކޮށްލުމެވެ. އެހެނީ އެކަމަކާ ހަމައަށް ބުއްދި ނުފޯރާ، އަދި ބުއްދިން ވިސްނައި ނުގެނެވޭ މަޞްލަޙަތުތަކަށް ވަޙީއިން އިރުޝާދު ދެއެވެ. ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿أَوَمَنْ كَانَ مَيتًا فَأَحْيَينَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا﴾ [އަންޢާމު 122] ”(ކާފިރުކަމުން) މަރުވެފައި ވަނިކޮށް (ތެދުމަގު ދެއްކެވުމުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެމީހަކު ދިރުއްވައި، މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި އެ ނޫރެއްގެ އަލީގައި ހިނގާނޭ ނޫރެއް ލެއްވި މީހަކާއި، އަނދިރީގެ ތެރޭގައި ނުނިކުމެ ހުންނަ މީހަކާ އެއްފަދަވާނޭ ހެއްޔެވެ؟“ އީމާންކަމުގެ ނޫރަކީ، މަރުވެފައި މީހާއަށް އެއިން ދިރުން ގެނެސް، އޭނާ ހިނގާނޭ މަގަށް އަލިކޮށްދޭ އެއްޗެއްކަން މި އާޔަތުގައި މި ވަނީ ބަޔާން ކުރައްވާފައެވެ. ﷲ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ﴿اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ﴾ [ބަޤަރާ 257]، ”اللهއީ، އީމާންވި މީހުންނަށް އެހީތެރިވެ، ވާގިވެރިވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ، އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއިން އަލިކަމަށް އެއުރެން ނެރުއްވައެވެ.“ އަދި ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ﴿أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ يَمْشِي سَويًّا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ [މުލްކު 22]. ”ފަހެ، ތެދުމަގު ލިބުން ބޮޑީ، މޫނުވަތަށް ވެއްޓެމުން ހިނގައިދާ މީހާ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ސީދާ ވެގެންވާ ތެދުމަގެއްގައި، ތެދަށް ހިނގައިދާ މީހާ ހެއްޔެވެ؟“ މި ނޫނަސް މިފަދަ އާޔަތްތައް ވެއެވެ.
ޖުމްލަކޮށް ބުނާނަމަ، ދުނިޔޭގެ ނިޒާމު އޭގެ މައްޗަށް ޤާއިމްވެގެންވާ އިންސާނީ މަޞްލަޙަތުތައް ރުޖޫޢަ ވަނީ ތިން ބާވަތަކަށެވެ.
-
ފުރަތަމައީ: މަފްސަދާތައް (ގެއްލުންހުރި، ނޭދެވޭ ކަންތައްތައް) ދުރުކުރުމެވެ. އުޞޫލު ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރީން މިއަށް ކިޔައި އުޅެނީ ޟަރޫރިއްޔާތުއެވެ. މި ކަން ޙާޞިލުވަނީ އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ ހަ ކަންތައް ރައްކާތެރި ކުރުމުންނެވެ. އެއީ ދީނާއި، މުދަލާއި، ނަފްސާއި، ބުއްދިއާއި، ނަސަބާއި، އަބުރާއި، މުދަލެވެ.
-
ދެވަނައީ: މަޞްލަޙަތުތައް (ނުވަތަ އެންމެހައި ހެޔޮ ގޮތްތައް) ހޯދައިގަތުމެވެ. އުޞޫލު ޢިލްމުވެރީންގެ އަރިހުގައި މިއަށް ކިޔަނީ އަލްޙާޖިއްޔާތުގެ ނަމުންނެވެ. މީގެ ފަރުޢުތަކުގެ ތެރޭގައި ވިޔަފާރިއާއި، ކުލީގެ މުޢާމަލާތްތަކާއި، ޝަރުޢީ ހަމަތަކުގެ މަތިން މުޖުތަމަޢުގެ އަފްރާދުންގެ މެދުގައި ބަދަލުކުރެވޭ ޢާންމު މަޞްލަޙަތުތައް ހިމެނެއެވެ.
-
ތިންވަނައީ: ރިވެތި އަޚްލާޤުގެ ގަހަނާއިން ޒީނަތްތެރި ވުމާއި، ހެޔޮ ރިވެތި އާދަތަކުގެ މަތީ އުޅުމެވެ. މިއީ އުޞޫލު ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރީންގެ އަރިހުގައި التحسينات والتتميمات (ރީތިކޮށް، ފުރިހަމަކޮށްދޭ ކަންކަމު)ގެ ގޮތުގައި ކިޔޭ ބައެވެ. އޭގެ ފަރުޢުތަކުގެ ތެރޭގައި ތުނބުޅި ދިގުކުރުމާއި މަތިމަސް ކުރުކުރުން ފަދަ ފިޠުރަތުގެ ޚިޞާލުތައް ހިމެނެއެވެ. އަދި އޭގެ ގޮފިތަކުގެ ތެރޭގައި ހަޑިމުޑުދާރު ތަކެތި ޙަރާމްކުރެއްވުމާއި، ފަޤީރު ގާތްތިމާގެ މީހުންނަށް ހޭދަކުރުން ވާޖިބުވުން ފަދަ ކަންކަން ވެސް ހިމެނެއެވެ.
ޙިކުމަތްތެރި ސަލާމަތްތެރި މަގުތަކުން، މި އެންމެހައި މަޞްލަޙަތުތަކާ މެދުގައި އިސްލާމް ދީނަށްވުރެ ބޮޑަށް ބާރުއަޅާ އެއަށްވުރެ ރައްކާތެރިވުން ބޮޑު އެއްޗެއް ނުވާނެއެވެ.
﴿الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ﴾ [ހޫދު 1]. ”ا ل ر. (މިއީ) ފޮތެކެވެ. އެ ފޮތުގެ އާޔަތްތައް ވަނީ، އޮޅުމެއް ނެތި މާނަ ސާފުކޮށް އެނގޭ ގޮތުގައި ފުރިހަމަ ނިޒާމަކުން ތަންޡީމު ކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެ (ފޮތުގައިވާ ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް) ވަނީ ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާން ކުރައްވާފައެވެ. (އެއީ) މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ޙަކީމްވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ.“
وصلى الله وسلم على محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.
ތަރުޖަމާ
ޙައްސާން ޢަބްދުއްރައްޒާޤް
އަދާހަމަ
26 ސެޕްޓެންބަރު 2025
ލައިސެންސް
މި ތަރުޖަމާގެ ކޮޕީރައިޓާ ގުޅޭ އެންމެހައި ޙައްޤުތައް ލިބިގެން ވަނީ ތަރުޖަމާ ކުރި ފަރާތަށެވެ.