ޤުދްސަކީ އެއް އިރެއްގައި ވެސް ޔަހޫދީންނަށް ތާރީޚެއް އޮތް، ނުވަތަ އެއުރެންގެ ވަޠަނެއް ކަމުގައި ވީ ތަނެއް ނޫނެވެ. މީހަކު ސުވާލު ކޮށްފާނެތެވެ: ޔަހޫދީން ޤުދްސު ޝަހަރަށް ނުވަދޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެތައް ޒަމާނަކަށް އެތަނުގައި އެއުރެންގެ ރަސް­ކަމެއް ޤާއިމް ނުކުރޭ ހެއްޔެވެ؟ މި ސުވާލުގެ ތާރީޚީ ޖަވާބަކީ މިއީއެވެ: އާނއެކެވެ. ބަނޫ އިސްރާއީލް ބާގައިގެ މީހުން ޤުދުސަށް ވަނެވެ. އަދި އެތަނުގައި އެއުރެންގެ ރަސް­ކަމެއް ވެސް ޤާއިމް ކުރިއެވެ. އެއީ ދާވޫދުގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރި­ކަލުން ސުލައިމާނުގެފާނު -- ގެ ދުވަސްވަރުގައެވެ. މި އިސްރާއީލީ ރަސްކަން ޤުދްސުގައި 70 އަހަރަށް ދެމިގެން ދިޔައެވެ. އާނއެކެވެ. ޤުދުސުގެ ވެރި­ކަމުގައި ޔަހޫދީން ހޭދަކުރި ޢުމުރަކީ 70 އަހަރެވެ.

ފުރަތަމަ މައްސަލައަކީ ތައުޙީދެވެ. މުޅި ޤުރުއާން އެކީގައި ބަލައި ފާސް­ކުރުމުން އެނގޭ ގޮތުގައި ތައުޙީދު ބެހެނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ.

[1. ތައުޙީދުއްރުބޫބިއްޔާ]

ފުރަތަމައީ ﷲ  ގެ ރުބޫބިއްޔަތުގައި އެކަލާނގެ އެއްކައު­ވަންތަ ކުރުމެވެ. ތައުޙީދުގެ މި ބާވަތަކީ ބުއްދިވެރީންގެ ފިޠުރަތުގައި ޠަބީޢީ ގޮތުން އެކުލެވިފައިވާ ބާވަތެކެވެ. ﷲ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ﴿وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ﴾ [الزخرف 87] ”ހަމަ­ކަށަވަރުން، އެއުރެން ހެއްދެވީ ކާކުތޯ، އެއުރެންނާ ކަލޭގެފާނު ސުވާލު ކުރައްވައިފި­ނަމަ، އެއުރެން ބުނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. ﷲއެވެ.“

މިއީ އައްޝައިޚް މުޙައްމަދުލް އަމީން އައްޝަންޤީޠީ  ގެ ”الإسلام دين كامل“ މި ފޮތުގެ ތަރުޖަމާއެވެ. އެ ފޮތުގެ އަޞްލަކީ މޮރޮކޯގެ ރަސްގެފާނު މުޙައްމަދު އަލްޚާމިސްގެ އެދުން­ފުޅުގެ މަތިން މަސްޖިދުއްނަބަވީގައި ޝައިޚު ދެއްވި ދަރެހެކެވެ. މައުޟޫޢަކީ: އިސްލާމް ދީން ފުރިހަމަ ކުރައްވައިފިކަން އަންގަވައި ޙައްޖަތުލް ވަދާޢުގައި ބާވައި­ލެއްވި ﴿ٱلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ…﴾ މި އާޔަތެވެ.

އެކުލެވިގެންވާ ބައިތައް

• އިސްލާމް ދީނަކީ ފުރިހަމަ ދީނެކެވެ. (ފިހުރިސްތު)
• އިސްލާމް ދީނަކީ ފުރިހަމަ ދީނެކެވެ. (ތަޢާރަފު)
• އިސްލާމް ދީނަކީ ފުރިހަމަ ދީނެކެވެ. (1 ތައުޙީދު)

އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވިއެވެ: ނަމާދުކުރާ ގޮތަށް ބަލާއިރު އޭގެ އެއް ޝިޢާރަކީ ބިސްމީގެ މައްސަލައެވެ. ފަހެ ބިސްމިއަކީ ޤުރްއާނުގެ (އެބަހީ އަލްޙަމްދުގެ) އާޔަތެއްކަން ސާބިތު ކުރުމާއި ނަފީ ކުރުމުގައްޔާއި، (ނަމާދުގައި) ބިސްމި ކިޔުމާ މެދުގައި މީސް­ތަކުން ވަނީ އަރައިރުން ވެފައެވެ. އަދި މައްސަލައިގެ ދެ ފަރާތުން ވެސް ވަނީ އޭގެ ބައެއް ވާހަކަ­ތަކުން ބާވަތެއްގެ ޖާހިލު­ކަމަކާއި އަނިޔާ­ވެރި­ކަމެއް ފާޅުވާ ކަހަލަ ލިޔުން­ތަކެއް ލިޔެފައެވެ. ކަމަކީ ކިތަންމެހައި ވެސް އާދައިގެ ކަމަކަށް ވާ ހިނދުގައެވެ. ފަހެ މި މައްސަލައާއި މިކަހަލަ މައްސަލަ­ތަކުގައި ތަޢައްޞުބު ވުމީ އަހަރެމެންނަށް ނަހީ ކުރައްވާފައިވާ ބައިބައިވުމާއި އިޚްތިލާފުގެ ޝިޢާރެކެވެ. އެހެނީ މިކަމަށް ގޮވާލާ ސަބަބަކީ އުންމަތުގެ މެދުގައި ޚިލާފު ވެފައިވާ ކަންކަން ފައުޅު ކުރުމެވެ.

އިމާމް އިބްނުލް ޤައްޔިމް  ވިދާޅުވިއެވެ:

ނަމާދުގައި މީސް­ތަކުން ވަނީ ފަސް ދަރަޖައަކަށެވެ.

ފުރަތަމައީ: އަމިއްލަ ނަފްސަށް އަނިޔާ­ވެރިވެ، ފަރުވާކުޑަކުރި މީހާއެވެ. އޭނާއަކީ ނަމާދުގެ ވުޟޫގައާއި، ވަގުތުތަކުގައާއި، އޭގެ ޙައްދު­ތަކާއި ރުކުން ތަކުގައި އުނިކުރި މީހާއެވެ.

ދެވަނައީ: ނަމާދުގެ ވަގުތުތަކަށާއި، ބޭރުފުށުގެ ޙައްދު­ތަކާއި، ރުކުންތަކަށާއި ވުޟޫއަށް ރައްކާ­ތެރިވާ މީހާއެވެ. ނަމަވެސް ވަސްވާސް­ތަކުން ދުރުވުމަށް އޭނާގެ ނަފްސާ ޖިހާދުކުރުން ދޫކޮށް­ލާފައިވާ މީހާއެވެ. ފަހެ އޭނާ ވަނީ އެ ވަސްވާސް­ތަކާއި އޭނާގެ އަމިއްލަ ފިކުރުތަކާ އެކުގައެވެ.

ސުފްޔާން ބިން ޢުޔައިނާ ރިވާ­ކުރައްވާފައި ވެއެވެ:

ހިޝާމް ބިން ޢަބްދުލް މަލިކް (އޭރުގެ ޚަލީފާ) އެއްދުވަހަކު ކަޢުބާއަށް ވެދެ­ވަޑައިގެން އެތަނުން (ޢުމަރު  ގެ ކާފަދަރި­ކަލުން) ސާލިމް ބިން ޢަބްދުﷲ ދެކެ­ވަޑައިގަތެވެ.

އެހިނދު އެކަލޭގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ: ”އޭ ސާލިމެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ އެއްވެސް ބޭނުން­ފުޅެއް ވާނަމަ އަހުރެންގެ ގާތުގައި ވިދާޅުވާށެވެ.“ ސާލިމް އެކަލޭގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ”ﷲގެ ގެކޮޅުގައި އެކަލާނގެ ނޫން އެހެން ފަރާތެއްގެ ކިބައިން ކަން­ކަމު އެދެންް ހަމަ­ކަށަވަރުން ވެސް އަޅުގަނޑު ލަދުވެތިވަމެވެ.“