މާތް ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. إِنَّ أَوَّلَ النَّاسِ يُقْضَى فِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَلَاثَةٌ: رَجُلٌ اسْتُشْهِدَ، فَأُتِيَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ، فَعَرَفَهَا، فَقَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِيهَا؟ قَالَ: قَاتَلْتُ فِيكَ حَتَّى قُتِلْتُ. قَالَ: كَذَبْتَ، وَلَكِنَّكَ قَاتَلْتَ لِيُقَالَ: هُوَ جَرِيءٌ، فَقَدْ قِيلَ. ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِيَ فِي النَّارِ. މާނައީ: ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެންމެ ފުރަތަމަ ނިޔާ ކަނޑައެޅުއްވޭހުށީ ތިން މީހަކަށެވެ: (ފުރަތަމައީ) ޝަހީދުވެ ދިޔަ މީހެކެވެ. ފަހެ އޭނާ ގެނެވި، އޭނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތައް އޭނާއަށް ކިޔައި­ދެވޭނެތެވެ. ދެން އޭނާ އެ ނިޢުމަތްތައް ދަނެ އެއަށް އިޢުތިރާފު ވާނެތެވެ.

އިސްލާމް ދީނުގެ ފުރަތަމަ ރުކުނަކީ: ޝަހާދަތުގެ ދެ ކަލިމައަށް ހެކި­ވުމެވެ.

އެއީ އެއިން އެއް ކަލިމައަށް ހެކި­ވެފައި އަނެއް ކަލިމައަށް ހެކިނުވެ­އެއް ނުވާނެއެވެ. أَشْهَدُ أن لَا إلَهَ إلَّا اللهُ ކިޔައި ﷲ މެނުވީ ޙައްޤު ވެގެން އަޅުކަން ކުރެވޭ އިލާހަކު ނުވާ­ކަމަށް ހެކި­ވެފައި، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، މުޙައްމަދުގެފާނީ އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ކަމަށް އިންކާރުކުރާ ނަމަ ފުރަތަމަ ޝަހާދަތް، أَشْهَدُ أن لَا إلَهَ إلَّا اللهُ މި ޝަހާދަތް، ޞައްޙަ­އެއް ނުވާނެއެވެ.

ހަމަ އެހެންމެ، މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރިސާލަތަށް ހެކި­ވެފައި ﷲ ފިޔަވައި ޙައްޤު އިލާހެއް ނުވާ­ކަމަށް އޭނާ އިންކާރު ކުރާ­ނަމަ ރަސޫލާގެ ރިސާލަތަށް ހެކިވި ޝަހާދަ­ތަކުން ފައިދާ­އެއް ނުކުރާނެއެވެ. ދެ ޝަހާދަތަށް އެކީ ހެކި­ވާން ޖެހޭނެއެވެ.

މިއީ ރޯދައާއި ރޯދައިގެ ޙުކުމް­ތަކާއި އޭގައި މީސް­ތަކުން ބެހޭ ބައި­ތަކާއި، ރޯދަ ގެއްލޭ ކަން­ކަމާއި، އަދިވެސް ބައެއް ފައިދާ ހިމަނުއްވައިގެން އައްޝައިޚް އިބްނު ޢުޘައިމީން އެކުލަވާލައްވާފައިވާ ލީފްލެޓެއްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެވެ.

އަލްވަލީދު ބުނުލް މުޣީރާ އަކީ ޤުރައިޝުންގެ ބޮޑުންގެ ތެރޭ ކަމުވޮށި­ވެގެންވާ ހަރު މީހެކެވެ. އޭނާގެ ވިސްނުން­ތެރި­­ކަމަށް­ޓަކައި ރައިޙާނަތު ޤުރައިޝްގެ ލަޤަބު އޭނާއަށް ދެވިފައި ވެއެވެ.

އޭނާ ޤުރުއާނުގެ ވާހަކަ އޮޅުން ­ފިލުވުމަށް­ޓަކައި އަބޫ­ބަކުރުގެފާނުގެ އަރިހަށް އެއްދުވަހަކު ޒިޔާރަތް ކުރިއެވެ. ދެން ޤުރުއާން އަޑުއަހާފައި އެއާމެދު އަޖާއިބު ވެގެން ބުންޏެވެ. ”އިބްނު އަބީ ކަބްޝާ (އެބަހީ: ކީރިތި ރަސޫލާ ﷺ) މި ކިޔާ ބަސްތަކަކީ ކޮންފަދަ އަޖައިބު ބަސް­ތަކެއް ހެއްޔެވެ! ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. އެއީކީ ޅެމެއް ނޫނެވެ. ސިޙުރެއް ވެސް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް، އެއީ މޮޔަގޮވުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. ހަމަ­ކަށަވަރުން ވެސް މިއީ މާތްރަސް­ކަލާނގެ ބަސް­ފުޅު­ތަކެކެވެ.“

ޝަޤީޤް އަލްބަލްޚީ  އަރިހުން ރިވާ­ވެގެން ވެއެވެ. (އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރު) ޙާތިމް (އަލް އައްސާމް) އަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަންނާ އެކުގައި ވަރަށް ގިނަ ދުވަހު ތިބާ އުޅެފީމުއެވެ. ތިބާއަށް ދަސްވީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟

ވިދާޅުވިއެވެ. 8 ކަމެކެވެ.

ފުރަތަމަ ކަމަކީ: الله ގެ ޚަލްޤު­ތަކުންނަށް ބަލާލުމުން އަހަންނަށް ފެނުނީ ކޮންމެ މީހެއްގެ ވެސް މަޙްބޫބަކު (ލޯބިވާ ފަރާތެއް) ވާތަނެވެ. އެކަމަކު އޭނާ އޭނާގެ ކަށްވަޅަށް ފޯރާ ހިނދުގައި އެ ލޯބި­ވެރިޔާ އޭނާއާ ވަކިވެދެއެވެ. އެހެން­ކަމުން އަހަރެންގެ މަޙްބޫބަކީ ހެޔޮ ޢަމަލުތައް ކަމުގައި ހެދީމެވެ. އެ މަޙްބޫބު އަހަންނާ އެކުގައި މަރުވުމަށްފަހުގައި ވެސް ވުމަށް­ޓަކައެވެ.

ޢަޠާއު ރިވާ­ކުރެއްވިއެވެ. މުއުމިނު­ތަކުންގެ މައި­ކަމަނާ ޢާއިޝާ  ގެ އަރިހަށް ގޮސް ސުވާލު­ކޮށް އުޅުނު ޒުވާނަކު އުޅުނެވެ. އަދި އެކަމަނާ އެ ޒުވާނާއަށް ޙަދީޘް ކިޔައި­ދެއްވައެވެ. އެއްދުވަހެއްގައި އެކަމަނާގެ އަރިހަށް ސުވާލު ކުރުމަށް­ޓަކައި އެ ޒުވާނާ އައުމުން ވިދާޅުވިއެވެ. ”ދަރިފުޅާއެވެ! މީގެ ކުރީގައި ތިމަން­ކަމަނާގެ ކިބައިން ތިބާ އަޑުއެހި ތަކެއްޗަށް ޢަމަލު ކޮށްފިން ހެއްޔެވެ؟“ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ”މަންމާފުޅާއެވެ. ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ނޫނެކެވެ.“ ދެން އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ”ދަރިފުޅާއެވެ! އަހަރެމެންނާއި ތިބާއާ ދެކޮޅަށް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ޙުއްޖަތްތައް ގިނަކުރަން ތިޔަ އުޅެނީ ކީއް­ވެގެން ހެއްޔެވެ؟“

އަލްޚަޠީބުލް ބަޣުދާދީ، އިޤްތިޟާއުލް ޢިލްމިލް ޢަމަލް (ނ: 92)